تلاقی دو رود نور؛ از نهرهای رجب تا طلوع خرم‌روز

تقارن زمانی و معنوی ماه رجب (هفتمین ماه تقویم هجری قمری) با «دی‌گان» و به‌ویژه «خرم‌روز» (یکم دی‌ماه در تقویم باستانی ایران)، بستری جذاب برای بازخوانی مفاهیم نوسازی معنوی، نور و صلح در دو فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی است. اگرچه یکی بر پایه تقویم قمری و دیگری بر اساس تقویم شمسی است، اما هر دو در جان‌مایه خود به یک حقیقت واحد اشاره دارند: تولد دوباره انسان در دل تاریکی.

 

در ادامه، این تقابل و تلاقی فرخنده را از زوایای مختلف بررسی می‌کنیم.

 

در فرهنگ اسلامی، رجب ماه «اَصَبّ» نامیده می‌شود؛ یعنی ماهی که رحمت الهی در آن به شدت بر بندگان فرو می‌ریزد. رجب آغاز یک چله معنوی است که به شعبان متصل شده و در نهایت به ضیافت بزرگ رمضان ختم می‌شود.

 

معنای لغوی و نمادین: رجب از ریشه «ترجیب» به معنای بزرگداشت است. این ماه، فصل کاشت بذر معنویت در زمین دل است.

 

پاکی و نوسازی: طبق روایات، رجب نام نهری در بهشت است که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر است. هر کس در این ماه روزه بدارد، از آن می‌نوشد؛ این یعنی «تطهیر» پیش از ورود به ماه‌های بعدی.

 

 

در گاه‌شماری ایران باستان، ماه دی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. «دی» به معنای آفریننده و دادار (خداوند) است. روز اول دی‌ماه که «خرم‌روز» نام دارد، بلافاصله پس از بلندترین شب سال (یلدا) واقع شده است.

 

خرم‌روز (خور‌روز): این روز متعلق به خورشید است. ایرانیان معتقد بودند پس از یلدا، خورشید دوباره متولد می‌شود و روزها رو به بلندی می‌گذارند.

 

برابری و عدالت: در خرم‌روز، پادشاهان لباس ساده می‌پوشیدند و با مردم عادی همنشین می‌شدند. جنگ و خونریزی حتی در میدان نبرد ممنوع بود. این روز، نماد صلح و برابری مطلق بود.

 

زمانی که رجب با دی‌ماه و خرم‌روز همزمان می‌شود، گویی دو رودخانه بزرگ معنویت به هم می‌پیوندند. در اینجا به برخی از این شباهت‌های شگفت‌انگیز اشاره می‌کنیم:

 

ماه رجب یکی از ماه‌های حرام است که در آن جنگ و درگیری ممنوع شده تا امنیت برای زائران و عبادت‌کنندگان فراهم شود. دقیقاً مشابه این سنت در «خرم‌روز» وجود داشت؛ روزی که در آن هیچ‌کس حق فرمان دادن به دیگری را نداشت و شکار و کشتار ممنوع بود. هر دو آیین بر «صلح جهانی» و آرامش جان تاکید دارند.

 

در رجب، دعای «یا مَن اَرجوهُ لِکُلِّ خَیر» زمزمه می‌شود تا نور امید در دل مومن روشن شود. در سوی دیگر، خرم‌روز جشن طلوع دوباره خورشید (مهر) است. یکی به نور باطنی و هدایت الهی اشاره دارد و دیگری به نور فیزیکی که جهان را از سرمای دی‌ماه نجات می‌دهد.

 

رجب ماه استغفار است؛ یعنی پاک کردن زنگارهای گناه از آینه دل. خرم‌روز نیز شروع سال نو در برخی تقویم‌های کهن بوده و نماد پیروزی نیکی (نور) بر بدی (تاریکی شب یلدا) است. هر دو بر این باورند که انسان باید از پیله خود خارج شود و دوباره متولد شود.

 

تقابل رجب و دی‌گان، تقابل تضادها نیست، بلکه تقابل دو شیوه بیان برای یک حقیقت است:

 

رویکرد رجب: بیشتر بر جنبه تعبد، دعا و پیوند بنده با خالق تاکید دارد. رجب می‌گوید برای رسیدن به «نور»، باید از مسیر استغفار و روزه گذشت.

 

رویکرد دی‌گان: بیشتر بر جنبه طبیعت، شادمانی و پیوند انسان با هستی تاکید دارد. خرم‌روز می‌گوید ظهور نور در طبیعت، نشانه‌ای از حضور دادار (خداوند) در ذره‌ذره جهان است.

 

امروز، تقارن این دو مناسبت برای جامعه ما پیامی راهبردی دارد. ما در دنیایی سرشار از اضطراب زندگی می‌کنیم. ماه رجب با ظرفیت‌های نیایشی خود و خرم‌روز با پیشینه صلح‌طلبی و شادی‌محوری‌اش، می‌توانند مکمل یکدیگر باشند.

 

در سطح فردی: می‌توانیم از رجب برای خودسازی اخلاقی و از خرم‌روز برای تجدید دیدار با طبیعت و خانواده بهره ببریم.

 

در سطح اجتماعی: پیام مشترک هر دو، «مهربانی و مدارا» است. حرمت ماه رجب و خجستگی خرم‌روز، هر دو ما را به صلح با خویشتن و صلح با جهان دعوت می‌کنند.

 

تقابل ماه رجب و خرم‌روز، تقابلی از جنس «نور بر نور» است. اگر رجب را ماهِ «شست‌وشوی دل در نهر بهشتی» بدانیم و خرم‌روز را «جشن بازگشت خورشید»، تلاقی این دو به معنا آن است که هم زمین و هم زمان در تدارک یک دگرگونی بزرگ هستند.

 

این تقارن به ما یادآوری می‌کند که چه از دریچه «دین» بنگریم و چه از دریچه «فرهنگ و سنت‌های باستانی»، هدف نهایی یکی است: عبور از تاریکیِ منیت و رسیدن به روشناییِ حقیقت. ماه رجب به ما قدرتِ بخشش می‌دهد و خرم‌روز به ما لبخندِ پیروزی بر ناامیدی را می‌آموزد.